Elisabeth IJpes is de stammoeder van het roemrijke SmitSchokland geslacht. Ze was ongetwijfeld een aantrekkelijke blonde Friezin, die net als Mata Hari op krijgslieden viel. Allereerst viel ze in 1808 op Bernardus Korfagie. Hij behoorde tot het 4e transport van de compagnie vrijwilligers uit Friesland. Bernardus overlijdt al snel, naar aller waarschijnlijkheid omgekomen in krijgsdienst.
Vervolgens gaat ze in Den Helder een relatie aan met ene Barend van Aken. Den Helder moet in die tijd, rond 1812, “het Gibraltar van het noorden” worden. Fort Kijkduin wordt er gebouwd dat plaats biedt aan 700 soldaten. Van Aken is geen lokale naam en daarmee is de kans dat Barend een militair is geweest zeer groot.
Wanneer de relatie precies beëindigd wordt weten we niet maar zeker is dat Elisabeth in 1820 dan eindelijk onze Pier, stoere flankeur in het Nederlandse leger, ontmoet.
Maar laten we eerst eens met het begin beginnen. Elisabeth Ypes (Faber) is een dochter van Ype Jans (Faber) en Lijsbet Ruurds Andringa. Ze wordt gedoopt (1787) in een R.K. parochie in Makkum. Een plaatsje aan de Zuiderzee, hemelsbreed exact gelegen tussen Den Helder en Leeuwarden. Twee plaatsen die een belangrijke rol in haar leven spelen.
Op haar vijftiende verhuist ze naar Leeuwarden waar ze dus, zes jaar later, in het huwelijk treedt met de uit Duitsland afkomstige Bernardus Korfagie. De geboorte van een dochter, Elisabeth Korfagie, volgt het jaar daarop: gedoopt op 05-03-1809 in Leeuwarden, RK statie Het Klooster. Elisabeth Korfagie is een kort leven beschoren. Ze overlijdt vóór 1813, ten hoogste 4 jaar oud.
Elisabeth Ypes leefde in een tijd toen de zuigelingensterfte in Nederland zeer hoog was (meer dan 300 per 1000 levendgeborenen). Ze kreeg minstens zes kinderen waarvan er slechts twee de volwassen leeftijd hebben bereikt.
Bernardus is omstreeks 1784 geboren te Steinfeld in Munsterland. Hij behoort tot het 4e transport van de compagnie vrijwilligers uit Friesland dat onder sergeant Theodorus Lamberg in september 1809 vanuit Leeuwarden naar Utrecht vertrekt (ruim vijf maanden na de doop van zijn dochter Elisabeth). Bernardus overlijdt waarschijnlijk vóór 1812, ten hoogste 28 jaar oud. Om het in de tijd te plaatsen: De veldtocht naar Rusland van keizer Napoleon begon halverwege 1812. Het is niet uit te sluiten dat Bernardus tijdens die veldtocht is omgekomen.
Elisabeth begint daarna, zoals al vermeld, rond 1812 een relatie met Barend van Aken. We weten niet wanneer en waar ze Barend precies heeft ontmoet maar november 1813 woont Elisabeth met zekerheid in Den Helder. Het is natuurlijk mogelijk dat ze haar militair vanuit Leeuwarden naar Den Helder gevolgd is. In Den Helder wordt Sophia (Stijntje, Stientje) van Aken (in onecht) geboren op 06-09-1813. Moeder en dochter blijven elkaar trouw. De laatste paar jaar van haar leven woont Elisabeth in bij haar dochter.
Wat weten we van Barend van Aken? Elisabeth haar dochter krijgt zijn achternaam, dat is zeker en bij Elisabeth haar overlijden staat vermeld dat zij weduwe is van Barend van Aken. Als Barend inderdaad een militair is geweest dan is deze Barend van Aaken de beste kandidaat: Op 1 januari 1811 gaat hij in dienst bij de Jagers te paard, in 1812 bij het 7e Regiment Lansiers. Op 9 december 1813 is hij gedeserteerd uit Franse dienst om op 14 maart 1815 als kanonnier 2e klasse voor 6 jaar aangenomen te worden bij de Rijdende artillerie.
Is het mogelijk dat Elisabeth haar militair ook gevolgd is naar garnizoensstad Breda? Het is vergezocht, vooral omdat Elisabeth in dat geval als achternaam het patroniem van haar vader heeft aangenomen. Volgens de kenners gebeurt dat wel vaker maar het blijft zeer speculatief. Op deze pagina, (een nakomeling van dochter Sophia is op zoek naar informatie) wordt die mogelijkheid onderzocht. Als het klopt heeft Elisabeth nóg een (doodgeboren) kind van Barend gekregen, in 1816.
Samenwonen met Pier
In 1818 is Elisabeth weer terug in Leeuwarden en gaat rond 1820 (met zesjarige dochter Sophia) samenwonen met onze Pier. Ze trouwen niet (misschien omdat Elisabeth nog getrouwd is met Barend van Aken). Elisabeth en Pier krijgen vier kinderen waarvan alleen Hendrik, de toekomstige veldwachter, de volwassen leeftijd bereikt. Pier erkent de kinderen die uit de relatie geboren worden
Pier verlaat Elisabeth. In elk geval ná 1829 en vóór 1838: een volkstelling van 1829 laat zien dat Pier en Elisabeth, samen met de kinderen, op hetzelfde adres wonen. Elisabeth (41): katholiek. Pier (35): protestant. De drie kinderen: Sophia (14): katholiek, Hendrik (7): protestant. Jan (5): protestant.
Pier trouwt in 1838 met zijn nicht Janke Piers Posthumus.
Elisabeth’s leven na Pier Hendrik
Hoe verging het verder met onze stammoeder, Elisabeth Ypes? In de archieven van de burgerlijke stand komt ze geregeld voor. Soms met de vermelding dat ze niet kan schrijven. De opgegeven beroepen: naaister, arbeidster en dan ook tappersche (kastelein). Een volkstelling van 1839 vermeldt dat Elisabeth woonachtig is in wijk D, op nummer 13 (een paar huizen verwijderd van het adres waar ze met Pier heeft gewoond). Ze is dan 53 jaar. In hetzelfde pand woont haar zoon Hendrik (17) en dochter Sophia (25) en de onwettige zoon van Sophia, Jan (½). Hendrik Smit, de toekomstige veldwachter, gaat daarna al snel het leger in. Veertien jaar later trekt hij, samen met vrouw en dochter Lijsebeth, weer voor twee jaar in bij zijn moeder om vervolgens veldwachter op Urk te worden.
Vanaf 1859 woont Elisabeth bij het gezin van haar dochter Sophia. Jan, haar kleinzoon, wordt later kastelein. Hetzelfde beroep dat zijn oma Elisabeth na het vertrek van Pier heeft uitgeoefend.
Elisabeth overlijdt op 23-10-1861 in Leeuwarden, 74 jaar oud. Oma van drie kleinkinderen. Jan van Aken 22, Lysebet Smit 9, Lammert Smit 7. Bij haar overlijden staat vermeld dat zij weduwe is van Barend van Aken en eerder van Bernardus Korfagie. Pier Smit, onze stamvader, met wie ze het langste heeft samengewoond, wordt niet genoemd. Pier is dertien jaar eerder overleden. Zou ze nog op Pier zijn begrafenis zijn geweest? Of heeft ze hem na zijn huwelijk met zijn nicht in 1838 niet meer gezien?
Nageslacht
Hoeveel nakomelingen zal Elisabeth in totaal hebben gekregen? Via de van Aken kant is ons onbekend, nakomelingen met de achternaam Smit relatief weinig maar via de vrouwelijke lijn (Kombrink, Holtland, Hakvoort, v.d. Berg en zelfs een aangetrouwde Smit ) in de tientallen. Dat zou Elisabeth deugd hebben gedaan maar misschien nog eervoller: van de drie miljoen Nederlanders in 1850 zullen maar weinig kunnen bogen op een heuse internetpagina met daarop een uitgebreide levensbeschrijving. Elisabeth heeft dat wél bereikt en dat zal niemand haar misgunnen. Een makkelijk leven heeft ze niet gehad.
